Thales, M.Ö. 624 senesinde Milet’te dünyaya geldi ve M.Ö. 546 senesinde yine Milet’te öldü. Anadolulu gökbilimci, filozof, matematikçidir. Varlıklı bir tacirdi. Babasının ismi Eksamyes olup aslen Karia’lıdır.
Thales ile alakalı şu hikaye kayıtlara geçmiştir. Lidyalılar ile Persler içinde uzun süren bir savaş sırasında, 28 Mayıs 585 tarihinde, Güneş’in tutulacağını önceden bildirmiş ve bu olaydan çok etkilenen iki kral derhal bu savaşa son vermişlerdir. Bu hikaye, ilk bakışta olağanüstü gibi görünmekteyse de, şu noktayı göz ardı etmemek gerekir: Babilliler, Güneş tutulmasını önceden bildirme olanağını veren Saros Periyodu’nu biliyorlardı.
Söylendiğine göre, Thales Mısır’a gittiğinde bunu öğrenmişti. Ayrıca Mısır’da 603 senesindeki Güneş tutulmasını ya bizzat görmüş veya Mısırlılardan işitmişti. 18 yıl 11 gün sonra, başka bir tutulmanın daha bulunacağı hesaplanabilirdi ve bu tutulma da 585 yılına rastlıyordu.
İlk Yunan matematikçisi Thales’tir. Proklos, Thales’e ilişin olarak şunları söyler :
“İlk önce Mısır’a gitti ve bu çalışmaları (geometriyi) Yunanlılara tanıttı. Bizzat kendisi, birden fazla temel önerme keşfetti; diğer prensiplerin ışığı altında, onları kendisinden sonra gelenlere öğretti. Onun yöntemi daha genel (daha kuramsal ve daha bilimsel), diğerlerinin metotları ise daha emprikti.”
Thales ile birlikte geometri ilk defa dedüktif (tümdengelim) bir bilim dalı halini aldı. Buna ilişkin olarak Plutarkos, Yedi Bilge adlı yapıtında şunları söyler :
“Görünen şudur ki Thales, aklıyla pratik yararın ötesine geçip, akıl yürütmeye girişenlerden biri olma özelliğini taşır. Geri kalanlar aklın ününü, politikada arayanlardır.”
Thales’in bir piramidin yüksekliğini nasıl ölçmüş olduğuna ilişkin söylentiler çok değişiktir. Bunlardan en yalını Aristoteles’in bir öğrencisi olan Hieronymus’a aittir. Onun açıklamaları, Diogenes Laertius aracılığıyla şöyle anlatılır :
“Hieronymus, Thales kendi gölgesinin, kendi boyuna eşit olduğu anda, piramidin gölgesini ölçerek yüksekliğini bulmuştur demektedir.”
Bu yaklaşımıyla, Thales bir cismin gölgesinin, kendi boyuna eşit olduğu bir anda, diğer bütün cisimlerin gölgelerinin de, kendi boylarına eşit bulunacağı sonucuna ulaşmış oluyordu. Thales’in kullandığı bu yöntem, Mısırlıların kullandıkları se get hesabından başka bir şey değildir. Bu yöntem 57 numaralı Ahmes papirüsünde açıklanmıştır.
Thales, bir geminin kıyıdan ne kadar uzak olduğunun ölçülmesi ile de ilgilenmiştir. Bu ölçümü, iki dik üçgenin kenarları içindeki orantıdan yararlanarak yapmıştır. B, biçimdeki (şekil 4) kulenin tabanı, C ise gemi olsun. Bir kimse kulenin tepesinde, elinde birbirini dik açıyla kesen bir araç bulundursun. Onun bir kenarı olan AD, Yer’e dik bir konumda bulunsun. AE kenarı ise gemi yönünde olsun. Sonra öyle bir gözlem noktası saptansın ki, bu noktadan C gemisi görülebilsin. AC doğrusu, E noktasında, aracın yatay kolunu keser. AD = 1, DE = m ve BD = h denilecek olursa, BC doğrusu, yani geminin karaya olan mesafesi, BC = (h * 1) . m / 1 olur.
(Thales teoremi uygulanarak BC : DE=AD : DB, BC = (AD / DB). DE elde edilmektedir.)
Aşağıdaki geometrik öneriler ona atfedilmektedir :
1. Yarıçap, daireyi iki eşit parçaya böler.
2. İkizkenar bir üçgenin tabanına komşu olan açılar eşittir.
3. İki doğru kesiştiğinde zıt açılar eşittir.
4. Yarım daireyi gören açılar diktir.
5. İkişer açısı ve birer kenarları eşit olan üçgenler birbirlerine eşittir.
Thales, eşit açı yerine benzer açı deyimini kullanmaktadır; bundan da açıyı nicel bir büyüklük olarak değil, bir şekil olarak düşündüğü sonucu çıkmaktadır.
Bunların ispatlamalarını yapabiliyor muydu? Eşit oldukları sonucuna nasıl ulaşmıştı? Bu suallerin cevabını bulmak olanaksızdır. Lakin tarihte geometrik önerilerin gerekliliğine inanan ilk kişi Thales’tir.
Thales bunun yanı sıra astronomiyle de ilgilenmiş ve tarih kitaplarına ilk Yunan astronomu olarak geçmiştir. Gökyüzündeki yıldızları gözlemlerken bir kuyuya düştüğünü herkes bilir. 28 Mayıs 585 senesinde gerçekleşen Güneş tutulmasını öncedenden tahmin etmiş olmasına rağmen, Yer’in bir disk şekilinde olduğunu düşündüğünden, Ay ve Güneş tutulmalarının nedenlerini bilmesi olanaksızdı.
Mısırlılardan yılın 365 gün olduğunu öğrenmişti. Kuzey yönünün bulunmasında Küçük Ayı’nın kullanılabileceğini biliyordu ve Yunan gemicilerine Küçük Ayı takım yıldızını gözlemleyerek seyahat etmelerini önermişti. Nitekim denizci bir millet olan Fenikeliler de Büyük Ayı’yı kullanıyorlardı.
Thales her şeyin aslının su olduğunu dile getiriyordu; su, katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç durumda bulunabilirdi. Suyun olmadığı yerde yaşamın da olmayışı, bu maddenin aslî oluşunun en kuvvetli ispatlarından biriydi. Thales, bu görüşleri ve Homeros’un hikayelerini bir yana bırakan gözlemsel düşünceleri sebebiyle bilimin doğuşunda önemli bir rol oynamıştır.
Aristoteles’e göre, Thales, mıknatısın demir tozlarını çekmesi sebebiyle canlı olduğuna inanıyordu. Nasıl bir yorum getirirse getirsin, mıknatıstan söz eden ilk kişi de Thales’ti.
