Ahmet Ağaoğlu Kimdir? Biyografi Sayfası

Ahmet Bey, Paris’te kaldığı 6 yıllık zamanda Hukuk Fakültesi’nin bunun yanında iki farklı yüksekokula devam ederek yaşayan Doğu dillerini öğrendi. “Şark Halkları Tarihi” dersini veren Fransız şarkiyatçı James Darmesteter’in yardımıyla 1890’da ilk bilimsel makalesini yayımladı. Bu ilk makalenin sonrasında çeşitli dergilerde yazıları yayımlanan Ahmet Bey ile tanınmış şarkiyatçı Ernest Renan yakında zamandan ilgilendi. 1892’de Londra’da toplanan Uluslararası Şarkiyatçılar Kongresi’nde bir bildiri sundu.

Paris senelerında Ahmet Rıza Bey, Doktor Nâzım Bey, Bahattin Şakir gibi ileri gelen Jön Türkler ile ve panislamist aktivist Cemaleddin Afgani ile tanıştı. Bu tanışıklıklar onun fikir yaşamının oluşmasında etkili oldu.

Ahmet Ağaoğlu, 1894 senesinde Hukuk Mektebi ve “College de France”’ diplomalarını alarak Fransa’dan ayrıldı; 4 ay İstanbul’da kaldıktan sonra Şuşa’ya döndü. Mezun olduğu Rus okulunda Fransızca öğretmenliği yapan Ahmet Bey, bir süre sonra Tiflis’e göçerek öğretmenliğe sürdü ve Paris’te iken yazılar gönderdiği “Kafkas” gazetesinde muhabirlik etti.

Ahmet Ağaoğlu, 1899’da Bakü’ye geldi; Rusça yayınlanmakta olan “Kaspi” gazetesinde çalıştı; gazeteyi Azerbeycan Türklerinin hukukunu savunan Rusça bir Türk yayın organı haline getirdi. Bir yandan da Fransızca öğretmenliğine sürdü.

Azerbeycanlı Sitare Hanım ile evlenen Ahmet Bey, bu evlilikten beş çocuk sahibi oldu.

1905’te “Hayat” adlı günlük gazeteyi çıkarmaya başladı. Bu gazete, Azerî Türklerinde milliyetçilik düşüncesinin yeşertilmesinde önemli rol oynadı. O zamanda Azerbeycan halkı, dil olarak Türkçe’ye, inanç olarak İran’a, siyasi olarak Rusya’ya bağlıydı; insanlar kendilerini ne Türk ne de İranlı olarak görüyorlardı; yalnızca“Müslüman” olarak tanımlıyorlardı. Ahmet Bey’in gayreti, Azerbeycan halkına Türk olduklarını telkin etme yönündeydi. 1906’da Hayat’ın kapanmasının sonrasında Bakü’de ilk Türkçe gazete olan “İrşad”’ı, ardından “Terakki” gazetelerini çıkardı. İttihat ve Terakki’nin yayın organı olan Şurayı Ümmet’e yazılar yazdı.

1905’te patlak veren Türk-Ermeni çatışması üzerine “Fedai” adlı bir gizli örgüt kuran Ahmet Bey, Ermenilere ve bazı Rus memurlara karşı silahlı gruplar kurdu. Birkaç kere Petersburg’a giderek Rus İmparatoru ve bakanlarla görüştü. Üzerindeki baskılar yoğunlaşınca, 1909’da ailesiyle birlikte İstanbul’a göç etti.

Türkiye’ye geldikten sonra memlekette kullandığı “Ağayev” soyadı yerine “Ağaoğlu” adını kullanmaya başladı ve bu isimle tanındı. İstanbul’a geldiğinde, II. Meşrutiyet ilan edilmiş, Paris senelerından tanıdığı dostları hükümette önemli görevler almışlardı. Maarif Nezaretinde İlköğretim Müfettişliği görevine getirildi ve Süleymaniye İttihat ve Terakki Kulübü’nün başkanı oldu. Bu kulüp, dönemin önemli bir kültür merkezi idi. Ağaoğlu Ahmet, öte yandan da “Sırat-ı Müstakim”, “Sebilürreşad”, “Hikmet”, “Ateş”” gibi yayınlarda yazılar yayınlamaya sürdü. Bir süre “Tercüman-ı Hakikat” gazetesinin başyazarlığını üstlendi.

Ahmet Ağaoğlu, 1912’de Türk Yurdu ve Türk Ocağı cemiyetlerinin kurucuları sırasında yer aldı. Cemiyet yayın organı olan Türk Yurdu dergisinde paylaşımı yaptığı “Türk Alemi”, “Osmanlı İnkılabının Şarktaki Tesiratı”, “İslam’da Davayı Milliyet” gibi yazı dizileri ilgi uyandırdı. Babanzâde Ahmet Nâim ve Süleyman Nazif Bey gibi, İslamcı ve Osmanlı yazarlarla giriştiği tartışmada Türkçülükle İslamcılığın çelişmediğini ispatlamaya çalıştı.

Ahmet Ağaoğlu, 1912’den bu yana Darülfünun’da Rusça ve Türk tarihi dersleri vermeye başladı. Türk Medeniyet Tarihi kürsüsü başkanı oldu.

Ahmet Ağaoğlu, 1914 senesinde Osmanlı Meclis-i Mebusanı’na Afyon milletvekili seçildi. 1915 senesinde İttihat ve Terakki’nin genel merkez üyesi oldu.

Ahmet Ağaoğlu, Meclis-i Mebusan’da sürekli olarak söz alıp görüşlerini bildiren, konuşmacılardan izahat isteyen bir milletvekili idi. Konuşmalarında parlamenter sistemin gerekliliğini savundu, meselelerin bir müzakere yeri olan mecliste uzun uzun tartışılmasını istedi. Kanunlara namus meselesi ve din meselesinin karıştırılmamasını gerektiğini söyleyen konuşmalar yaptı. Sık sık hükümeti Kafkasya’daki Türk ve Müslümanların durumu ile ilgilenmeye ve bir şeyler yapmaveyavet etti.

31 Mart 1918 tarihinde Ermenilerin Bakü’de katliam yapması üzerine Azerbeycan’ı kurtarmak için girişilen askeri harekat sırasında Ağaoğlu Ahmet Bey, Afyon mebusluğu görevi üzerinde kalmak üzere Kafkas İslam Ordusu’nun siyasi müşaviri olarak vazifelendirildi. Görevi, kurtarılmış Azerbeycan’daki ilk Türk hükümetini kurmaktı. Yeni kurulan Azerbeycan Cumhuriyeti parlamentosuna üye seçildiğinde iki farklı Türk devletinin parlamentosunda da görevli tek kişi oldu. Paris Barış Konferansı’nda devlet başkanı Ali Merdan Bey ile birlikte Azerbeycan’ı temsil etmek üzere seçildi. Ne var ki 1918’de Mondros Mütarekesi’nin imzalanması üzerine Kafkasya’dan çekilen Osmanlı ordusu ile birlikte İstanbul’a dönmek zorunda kaldı. İstanbul’u işgal etmiş olan İngilizler aracılığıyla Kasım 1918’de tutuklandı, 21 Mayıs 1919 tarihinde Limni Adası’na, 21 Eylül 1919 tarihinde ise Malta’ya sürüldü.

Ahmet Ağaoğlu, İngilizler aracılığıyla “asayişi bozmak” ve “Ermeniler’e zorbalık” iddiasıyla tutuklanmış ve 2764 numaralı sürgün olarak Malta’ya sürülmüştü. Suçlamaların dayanağı, gazetelerdeki yazıları idi. İngilizlerle İstanbul’da başladığı kavgasını Limni’de ve Malta’da da sürdürdü; sonu gelmez dilekçeler vererek özgürlüğü için savaştı.

Malta’da olduğu sırada “Üç Medeniyet” adlı kitabını yazdı. Dünyanın üç büyük medeniyetinden Buda-Brahma Medniyeti ile İslam Medeniyetinin çökmekte olduğunu, Batı Uygarlığı modelinin benimsenmesi gerektiğini savundu. Bu kitap, 1927’de yayımlanabilmiştir.

1921’de Malta esirlerinin, Türk milli kuvvetlerinin tutukladığı İngiliz subaylar ile değiş tokuş edildiği bir anlaşma çerçevesinde Ankara hükümeti aracılığıyla kurtarıldı. 21 Mayıs 1921 tarihinde İstanbul’a gelen Ağaoğlu Ahmet, oradan hemen Ankara’ya geçti.

1921 senesinde serbest bırakılan Ahmet Ağaoğlu, hemen Ankara’ya giderek milli mücadele hareketine katıldı. İlk olarak Kars’ta çıkarılması düşünülen bir gazetenin başına gönderilmişti fakat Kütahya-Eskişehir Muharebeleri’ndeki olumsuz gelişmeler sebebiyle mücadelenin durumu ile ilgili halk aydınlatmak ve moralleri yükseltmek için “İrşad Heyetleri” kurulması gündeme gelince Ağaoğlu daha Kars’a varmadan önce bir irşad heyetine başkan seçildi. Doğu Anadolu’yu ve Karadeniz sahillerini dolaşarak çok başarılı bir şeklide milliyetçilik propagandası yaptı. Ahmet Ağaoğlu, 29 Ekim 1921’de halen Kars’ta iken Ankara hükümeti aracılığıyla Matbuat Genel Müdürlüğü görevine getirildi; 1923’e kadar bu görevi sürdürdü. Ankara’da Hakimiyet-i Milliye gazetesinin başyazarlığını da üstlendi.

Ahmet Ağaoğlu, 1923 senesinde II. dönem Kars milletvekili olarak TBMM’de yer aldı. Aynı yıl Matbuat Umum Müdürlüğü’nden ayrılarak ve bir şirket halinde yeniden kurulan Anadolu Ajansı’nın İdare Meclisi Reisi olan Ahmet Ağaoğlu, öte yandan yazarlığa sürdü diğer yandan Ankara Hukuk Mektebi’nin kuruluşunda görev aldı ve bu kurumda anayasa dersleri verdi.

Cumhuriyetin ilanından sonra Ahmet Ağaoğlu’nun bilgi ve birikimlerinden yeni devletin kuruluşunda yararlanıldı. 1924 Anayasası’nın hazırlanmasında önemli rol oynadı. Mustafa Kemal’e devrimler hususunda danışmanlık yaptı ve özellikle laikliğe dair devrimlerin meşrulaştırılması çalışmasında katkıda bulundu. Cumhuriyet Halk Fırkası’nın içinde bireysel özgürlüklerin savunucusu olan Ağaoğlu, fırkanın bazı politikalarına eleştiriler getirdi. 3. zamanda de Kars milletvekili olarak TBMM’de yer aldı.

1930’daki Türkiye’deki çok partili hayata geçiş denemesinde Gazi Mustafa Kemal’in isteği üzerine Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kuruluşuna katıldı. Parti programı ve tüzüğünün oluşmasına katkıda bulundu, partinin ideologu olarak tanımlandı. Fırkanın teşkilat yapısını ve siyasi faaliyetlerinin esasını tespit eden fırka tüzüğünü hazırladı.

Partinin 17 Kasım 1930 tarihinde kendisini feshetmesinden sonra tekrar eski partisi CHP’ye dönmedi ve liberal görüşlerini yazılarıyla savunmaya sürdü.

Siyasetten çekildikten sonra İstanbul’a dönen Ahmet Ağaoğlu, Darülfünun’da hukuk tarihi müderrisi oldu.

1932’den sonra her Pazartesi evinde devrin tanınmış düşünürlerinin katıldığı büyük toplantılar düzenledi. Nazım Hikmet’ten Peyami Safa’ya kadar birden fazla tanınmış birinin katıldığı bu toplantıları ölümüne kadar sürdürdü.

1932’de Cumhuriyet gazetesinde Kadrocular’la amansız bir fikir tartışmasına girdi. Batıda hürriyet ve serbestinin fertleri güçlendirdiği; kuvvetli fertlerin batıyı kalkındırdığı görüşünü savundu. Şevket Süreyya ise bu görüşlerin ömrünü bitirdiğı, savaş döneminin bir ürünü olduğu görüşündeydi. Tartışma Ahmet Ağaoğlu’nun 5 Şubat 1933 tarihinde yayına giren “Son Söz” başlıklı yazısı ile bitti.

1933’de hükümete karşı muhalefeti ile tanınan “Akın ” gazetesini çıkarmaya başladı. Gazete, hükümetin devletçilik ve ekonomi politikasını eleştiriyordu. Akın, 119 sayı yayınlandıktan sonra kapatıldı.

Ahmet Ağaoğlu, gazetenin kapatılmasından kısa süre sonra gerçekleşen üniversite reformu sırasında üniversitedeki görevinden emekliye gönderildi. O sırada ağır rahatsız olan eşi Sitare Hanım, bu olay üzerine daha da ağırlaşarak 16 Kasım 1933’de yaşamını yitirdi.Hayatının son senelerını Nişantaşı’ndaki evinde geçiren Ahmet Ağaoğlu, “Kültür Haftası” ve “İnsan” dergileri ile Cumhuriyet gazetesinde dizi yazılar yazdı.

Karaciğer kalp ve nefes darlığından muzdarip olan Ahmet Ağaoğlu, 19 Mayıs 1939’da İstanbul’da yaşamını yitirdi. Feriköy Mezarlığı’na toprağa verildi.