Andre Marie Ampere, 20 Ocak 1775 senesinde Lyon’da bir tüccarın oğlu olarak dünyaya gözlerini açtı. Hiç okula gitmedi. Lyon yakınlarında Poleymieux’deki evlerinde, babası aracılığıyla eğitildi.
Bunun yanı sıra Ampere çağdaş ve klasik eserleri de okuyarak kendini daha da geliştirdi. Babası oğlunun matematik kabiliyetini farkedince, onu bu yönde teşvik etti.
12 yaşında Euler ve Bernoulli’yi, 18 yaşında Lagrange’ın Analitik Mekaniğini okudu. Babası, 1793 senesinde ihtilal çılgınlıkları içinde idam edildi. Bu Ampère için ilk kader şokuydu. 1800 senesinde oğlu dünyaya gözlerini açtı. Aynı yılda, Bourg Departement okulunda Matematik öğretmenliği görevine getirildi. 1803 senesinde karısı öldü. Bu onda derin bir depresyon yaratan ikinci bir kader şoku oldu. Ampère aynı yıl içinde Lyon Lyceum’unda ve doğa bilimleri dersleri Profesörü olarak vazifeye başladı ve 1804 senesinde Paris Ecole Polytechnique’de Repetitor (müzakereci) ünvanını aldı ve Collegè de France’da Matematik ve Fizik Profesörü olarak dersler verdi.
1808 senesinde Napoleon, Ampère’i yaşamının sonuna kadar tüm Fransa’da seyahat etmesini gerektiren bir vazifeye, Üniversiteler Genel Müfettişliği’ne atadı. Bunun yanı sıra Tarih ve Felsefe Fakültesi’nde felsefe dersleri de veriyordu. 1809 senesinde Titular Profesör (Ünvanını adı ile birlikte kullanma yetkisi olan Profesör) ve 1814 senesinde Bilim Akademisi üyesi oldu.
1807 senesinde Ampere ikinci kez evlendi. Lakin evlilik iki yıl sürdü. 1824 senesinde College de France’ta Deneysel Fizik Profesörü olan Ampere, mesleki kariyerinin zirvesine ulaştı. Ölüm onu Marsilya’ya yaptığı bir teftiş seyahati sırasında 10 Haziran 1836 tarihinde yakaladı. Ampere’in kemikleri 1869 senesinde Paris’e getirilerek Montmartre Mezarlığına gömüldü.
Ampère her şeyden önce bir matematikçiydi. Henüz 13 yaşındayken koni kesitleri üzerinde çalışmıştı. Daha sonraları olasılık hesapları üzerine ve parsiyel diferensiyal denklemler üzerine temel düşünceleri ortaya koymuştu. “Ampere Zincirleme Kanunu” ardındanları Maxwell denklemlerinin temelini oluşturmuştu. Büyük bir dahi bilim adamı olarak kimya problemleri de onu yakında zamandan ilgilendirmişti. Ampere, atom teorisi ve fiziksel kimyanın da öncüleri içinde sayılmaktadır. Ampere 1814 senesinde, basınç ve sıcaklığın da eşit olması halinde, tüm gazların eşit hacimlerde eşit sayıda moleküle sahip olacakları hipotezini ortaya koymuştu. Ampere’in, 3 yıl önce İtalyan Fizikçi Amedeo Avogadro’nun aynı yasayı biraz değişik bir biçimde kelimelerine eklediğinden haberi yoktu.
Ampere bir matematikçi olarak, genel fizik yasalarını deneysel olarak ortaya koyup, formüllerle tespit etme kabiliyetine sahipti. Danimarkalı fizikçi Hans Christian Oersted’in buluşundan hareketle, elektrik akımının, manyetizmanın nedeni olduğunu gördü. Oersted’in deneylerini sürdürdi. Ampere yer küresinin manyetizmasının elektrik akımı geçen bir iletkeni etkilediğini düşünüyordu. 1820 senesinde şamandra kuralı olarak tanımlanan kuralı ve Ampere’den bağımsız olarak bir kaç yıl sonra, Seebeck’in de açıkladığı “Selonoid” in manyetik tesirini açıkladı. Aynı yıl Ampere içinden akım geçen iki iletkenin, akımların yönü aynı olduğunda birbirlerini çektiklerini ve aksi yönde olduklarında ittiklerini ispatladı. Böylelikle, ardındanları elektrik motorlarının tasarımının gerçekleştirilmesini yarayacak olan, elektro-mıknatısın radyal hareket oluşturmasının temel prensibi bulunmuş oldu.
Ampere ardından, 1822 senesinde olayı matematiksel olarak tespit etti ve elektrodinamiğin temel pransiplerini bilimsel olarak ortaya koydu. Bu temel yasaya göre içinden akım geçen iki paralel iletkeni, akımların yönlerine göre, iten yahut çeken kuvvet, akım ile doğru, iletkenler arsındaki mesafe ile ters orantılıdır. Ampere aracılığıyla tespit edilen elektrodinamiğin bu temel yasası, Charles Augustin de Coulomb’un elektrik yükleri ve Henry Cavendish’in kitle ile alakalı yasalarına çok benziyordu.
Ampere, akan elektrik akımının manyetizmin nedeni olduğunu bulduktan sonra, atomların elektrik akımını taşıdıkları hipotezini ortaya koydu. Bundan başka, malzemelerin moleküler ring akımlarına götüren, yumuşak yahut sert manyetik davranışlarını araştırdı. İleri görüşlü bu dahinin buluşu fakat 100 yıl sonra, malzeme yapı modelleri üzerinde yapılan araştırmalarla, dairesel hareket eden elektronlar aracılığıyla teyit edildi.
Elektrodinamiğin esaslarını bulmanın bunun yanında, Ampere ilk elektromanyetik telgrafı da buldu. 2 Ekim 1820’de, elektrik akımı ile hareket eden bir mıknatıslı iğne ile Lyon’da telgrafla haberleşmeyi önerdi. Elektromanyetik endüksiyon onun aracılığıyla değil, fakat 10 yıl sonra İngiliz Michael Faraday olduğu için, onun zamanında elektrik akımının ve geriliminin ölçülmesi olabilecek değildi. Ampere, Galvanometre olarak tanımladığı bir akım gösterme cihazının yaratıcısı olarak da tanınır. O bunun yanı sıra o zamana kadar tartışmalı olan Akım ve Gerilim kavramlarını da yerleştirdi.
Ampere 1820-1825 senelerı içindeki çalışmalarını, 1826 senesinde “Elektrodinamik Oluşumların, Yalnız Deneylerden Türetilmiş Matematiksel Teorileri Üzerine” adlı kitabında topladı. Bu ölümsüz doğa bilimleri eseri şimdilerde bilinen elektrotekniğin temelini oluşturdu.
André-Marie Ampere 10 Haziran 1836 tarihinde Marsilya’da öldü.
Yaşamının son 7 senesinde, onu kuvvettminimumaltan, akciğer nezlesi hastalığını çekti. Fakir ve yalnız olarak ziyaret ettiği Üniversite’yi denetledikten 24 saat sonra ateş krizi bastı.
Dahi bir bilim adamı ve elektrodinamiğin kurucusu, Ampere’in çalışmalarının ödülü, adının şimdilerde bir çok ölçü aletinde, cihazlarda, elektrik sayaçlarında, elektrik makinelerinde, gemilerde ve caddelerde adının okunması ve onun şerefine elektrik akımı birimine adının konulmasıdır.
