Dario Moreno (David Arugete), 3 Nisan 1921 tarihinde Aydın’da dünyaya geldi. Musevi asıllı Türk gitarist, piyanist ve sinema oyuncusu ve başarılı bir bestecidir. Aydın’da tren istasyonunda çalışan, sefarad olan babası trajik bir biçimde vurulup ölünce yetim kaldı.
Bu olaydan sonra annesi ile İzmir’e Musevi Mahallesine, Mezarlıkbaşı semtine yerleştiler. Dört kardeşi daha olan Dario Moreno, annesi Madam Roza aracılığıyla, annesi ikinci kez evlenirken ve geçim sıkıntısından dolayı “Nido De Guerfanos” Sefarad yetimhanesine bırakıldı. Dört yaşına değin yetimhanede kalan Moreno ardından Musevi ilkokulunu bitirdi.
Gençlik senelerında birden fazla farklı işte çalıştı. En yakın çocukluk dostu Alber Dinar’dır. Çalıştığı senelerda kendini yetiştirdi ve “Kardıçalı” iş hanında yanında getir götür işlerinde çalıştığı İzmir’in ünlü avukatlarından birinin katipliğine yükseldi. Ayrıca geceleri Milli Kütüphane’de geceleri Fransızca çalışıp, dilini geliştirip, kısa bir zaman içinde bu dili öğrendi. Yine bu sıralarda başlayan gitar merakını, eline geçen bir gitar vasıtası ile geliştirdi ve sokak aralarında napoliten şarkılar söylemeye başladı.
Türk çifte tellisini Yahudilerin yüzsenelerdır yaşattığı ladino dilinde, egzotik ve romantik bir tarzda yorumladı. Aynı zamanlarda Bar-Mitsva merasimlerinde şarkılar söylemeye başladı. Gençlik çağlarında 17 – 18 yaşlarına geldiğinde de semtinde ve İzmir’de iyice tanınır olmuştur.
Dario Moreno İkinci Dünya Savaşı saatleri civarında askerliğini piyade olarak Akhisar Orduevi’nde yaptı. Burada caz orkestrasında solistlik yaptı ve yine Konya ile Adana’daki askeri yerlerde sahneye çıktı. Askerlik zamanında müzik ile daha içli dışlı olan Moreno İzmir Kordon’da bulunan NATO binasının yerindeki Marmara Gazinosu’nda da sahneye çıktı.
Dario Moreno ilk konserini ise Konak vapur iskelesinin üzerindeki gazinoda verdi. Moreno müzisyenliğini biraz daha ilerletince maddi durumu da düzeldiğinden, annesi Madam Roza ile birlikte Mithatpaşa Caddesi üzerinde bulunan Karataş semtindeki Asansör Sokağı’na taşındı. Sokağın bugünkü adı Dario Moreno Sokağı’dır.
Gittikçe daha da ünlenen Dario Moreno’nun şöhreti İzmir Palas otelinde iyice parladı. Askerlikten sonra ise Moreno bir süre İstanbul Fenerbahçe’deki Belvu gazinosunun sahnesine çıkmaya başladı. Bunun yanı sıra Moreno, Ankara’da bulunan Bomonti gazinosunda sahne almak üzere İkinci Dünya Savaşı senelerı sırasında iki gün için Ankara’ya gitti. Lakin iki yıl Ankara’da kaldıktan sonra tekrar İstanbul’a dönebildi ve Fritz Kerten’in orkestrasına solist olarak girdi. Moreno Ankara’da kaldığı senelerda Hergele meydanında 3’üncü sınıf bir otelde iki kişilik bir odada kalırken şair Orhan Veli Kanık ile oda arkadaşlığı da yapıp arkadaş olmuşlardır.
İstanbul’da bir yıl boyunca çalıştıktan sonra Atina’ya geçti. Burada çalışarak bir uçak bileti parası biriktirir. Paris’te bir emprezaryoya (bir sanatçının çalışma programlarını ve anlaşmalarını belli bir yüzde karşılığında düzenleyen kimse.) telgraf çeker, kendisini karşılamalarını ister ve atlayıp uçağa Paris’e gider. Dario Moreno Fransa’da ilk kez Cannes’daki Palm Beach Otelinde şarkı söyler. Daha sonra Paris’e geçen Dario, burada Perto del Sol müzikholünde sahneye çıkar. Paris’teki ilk senelerı başarısızlık senelerıdır. Almanya’daki Amerikan askeri kulüplerinde bir müddet şarkı dile getirdikten sonra Fransa’da Paris’te ilk defa “Jezabe” şarkısı ile müthiş bir başarı elde etti. Moreno ardından dile getirdiği “Adieu Lisbon” ve “Cou Courou Cou Cou” isimli kalipsolar ile ününü pekiştirdi.
Bir kaç sene sonra Fransa’nın en popüler şarkıcılarından biriydi, hatta Gilbert Becaud/Charles Aznavour “me-que me-que” şarkısını onun için bestelemişlerdi ve Olympia Müzikholünün vedeti olmuştu. Şimdiler de herhangi bir şarkıcının 1 konser verip bizi mutlu ettiği müzik mabedi olan Olympia’da üç hafta, star olarak salonunu tıklım tıklım dolduran nadir sanatçılardan biriydi Dario.
Dario Moreno’nun 1948 de Fransa’da plağa ilk okuduğu şarkılardan bir diğeride Quizas, Quizas (Kim Bilir, Kim Bilir) idi. İstanbul’da yanında çalıştığı Fritz Kerten ile annesini yanına aldırdı. Fritz Kerten’in adını Andre Kerr’e çevirterek piyanist olarak yanına aldı.
1951 de Jezabel’le büyük bir başarı elde eden Dario Moreno, 1954 sonunda artık büyük bir yıldız idi. 1957 de “Quand Elle Danse” gece külübüplerinde, “Adieu Lisbone”da radyolarda en fazla çalınan şarkıları oldu. 1958 de ünlü şarkısı “Si Tu Vas a Rio” yu dile getirdi. 1950’ki senelerın sonlarında Dario Moreno artık yalnız değildi: Yabancı şarkıcılar kulvarını Mısırlı Dalida, İspanyol Gloria Lasso, İngiliz Petula Clark, Belçikalı Annie Cordi ve İsrailli Rika Zarai ile paylaşıyordu.
Filmlerinin başarısı Dario’ya güç verdi. ”Neşeli Şarkıcı” adı yanına komple bir artist olduğunu da ispatlayan kimlik kazandırdı. “Mor Cadillac’lı”, “müezzin sesli” şarkıcı tabirleri onu üzmedi, bildiği, inandığı yolda müzik yaşamına sürdü. Meslek yaşamını Jacques Brel’le oynadığı Don Quichotte müzikaliyle zirvede noktaladı.
Onu fanatik bir İzmirli ve bu toprakların insanı yapan en enteresan hareketlerinden birini 1968 senesinde Paris´te tertip edilen Latin Amerika Şarkıları Festivalinde yapmıştır. Fransa adına yarıştırılıp, 1. seçildiğinde göndere Fransız Bayrağı çekilirken, müdahale edip, göğsünden Türk Bayrağı çıkarıp Ben Türk’üm ve İzmir’liyim demiştir.
Sezen Cumhur Önal ve Fecri Ebcioğlu, Dario Moreno’nun şarkılarına Türkçe söz yazmışlardır. Dario Moreno Jacques Brel’in yazıp sahneye koyduğu ve başrolünü oynadığı “L’Homme de la Mancha” (Don Quichotte) adlı müzikal eserde Sancho Pancho rolünü üstlendi. Eserin Belçika promiyeri 4 Ekim 1968 tarihinde Brüksel’de yapıldı. 10 Aralık’ta ki Paris promiyerine kısa bir süre kalmışken Dario’nun Türkiye’den ölüm haberi geldi. Bunun üzerine rol Robert Manuel’e devredildi.
Dario Moreno bunun bunun yanında 32 filmde rol almıştır. Brigitte Bardot, Jacques Brel, Eddie Constantine ile çeşitli filmlerde sahne paylaşmıştır. Brigitte Bardot ile çevirdiği film “oh que mambo” “Voule vous danser avev moi” (come and dance with me) filminde de oynayan Dario Moreno, Eddie Constantine ile serüven filmlerinde rol aldı. Ünlü sanatçı Jacques Brel ile Don Kisot müzikalinde oynadı. İlk filmi “le salaire de la peur” (dehşet yolcuları) dır. Bunun yanı sıra “oeil pour oeil” (göze göz) adlı filmiyle Fransa’da en iyi yardımcı aktör ödülünü almıştır.
Yoksul geçen çocukluğunda yalın ayak, bardağı bir kuruştan su satan, İzmirli Dario Moreno geride kalmış, çok şık giyinen biri olarak anılmış ve büyük bir servet yapmaya devam etmiştir. Brezilya’da bir çiftliği, Paris’te muhteşem bir dairesi mevcuttur.
Her yıl Rio de Janeiro karnavalına gitmeyi adet edinmiştir. Gene her sene 16 ülkeyi içine alan büyük bir turneye çıkar. Hatta zamanında Fransa’da Jean Marais´den sonra en iyi Gardroba sahip kişi olarak bilinmekteydi. Meşhur Franbuaz rengi Cadillac arabası efsanedir. Bir çok dünya turnesine çıkar, Rio Karnavallarına çokça katılmıştır.
Yedi dili gayet iyi konuşan Dario Moreno; Fransızca, Türkçe, İtalyanca, İspanyolca dillerinde birbirinden güzel şarkılara harika sesi ile hayat vermiştir. Şarkıları birden çok filmde kullanılmıştır. Plak kayıtları çoğunlukla, Avrupa’da “Barcley”, Amerika’da Frank Sinatra´nın stüdyosu “Raprise”de yapan Dario Moreno´nun sayısını net olarak çıkaramadığımız bi hayli fazla Plak kaydı mevcuttur, ardındandan toplama olarak CD’lere de aktarılmışlardır.
“İstanbul´un Kızları, Canım İzmir, Deniz ve Mehtap, Yavaş yavaş, Hatıralar hayal oldu, Her akşam sarhoş” gibi birbirinden eşsiz güzel çalışmalara kendi üslubu ile hayat vermiştir.
Dario Moreno’nun menajerliğini Türkiye’de Erkan Özerman yapmıştır.
Dario Moreno Ölümü
Dario Moreno 1 Aralık 1968 günü, Paris’e gitmek üzere Yeşilköy Hava Alanı’na gitme hazırlığında yer alırken İstanbul Hilton Oteli’nde sabah 9:30 da geçirdiği bir kalp krizi neticesinde vefat etmiştir. İstanbul’da ölen Dario Moreno, öldüğünde İzmir’de gömülmesini vasiyet etmiştir. Lakin ölümünün sonrasında İzmir’den İsrail’e yerleşmiş olan annesi Madam Roza, oğlu Dario Moreno’yu gömülmek üzere İsrail’deki Telaviv / Holon kenti mezarlığına götürmüş ve Moreno orada toprağa verilmiştir.
Dario Moreno T.C. pasaportunu Avrupa’da mesleğinin zirvesindeyken bile değiştirmeyen, ömrü boyunca hep İzmirli Dario olarak kendini tanıtan örnek bir vatandaşımızdı.
Ödülleri
“Oeil Pour Oeil” (GÖZE GÖZ) adlı filmiyle Fransa’da en iyi yardımcı aktör ödülünü alan
Dario Moreno, 1958 senesinde la vie parisienne’de ilk defa klasik bir eseri plağa doldurdu ve o yılın “grand prix du disque” ödülünü kazandı.
1962 senesinde Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın “Hitit Güneşi” ödülüne layık görüldü.
1969 senesinde Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı, “Darıo Moreno” ödülünü koydu, ve bu ilk ödülü “Esin Afşar” ve “Jacques Brel” Paris Büyükelçiliğindeki merasimle teslim aldılar.
1988 senesinde, 6 Ekim gecesi Akdeniz müzik müsabakasında, bu yarışmanın direktörü, ve rahmetlinin çok yakın dostu Erkan Özerman’ın girişimi ile “Dario Moreno” anısına “altın Hitit” ödülü konuldu. Bu ilk ödülü İtalyan sanatçı Gianluigi di Franco aldı.
Albümleri
Granada-Adios Amigos
Bossa Nova
Kalipso
Le koko
Canım İzmir
Si Tu Vas A Rio / Viens
Uzun Bos
Moreno Poy POY
Melezi Ye Ye Ye
Hatıralar Hayal Oldu / Olam Boyun Kurbanı
Tropical Dario
Oh Que Dario
