Süleyman Nazif, 29 Ocak 1870 senesinde Diyarbakır’da dünyaya geldi. Babası, şair ve tarihçi Said Paşa; annesi bir aşiret önderinin kızı olan Ayşe Hanım’dır. Şair Faik Ali Ozansoy’un ağabeyidir.
Süleyman Nazif, babasının görevi sebebiyle Harput ve Maraş’ta bulunduktan sonra Diyarbakır’da rüştiye öğrenimi gördü. 1879’da Mardin’deki babasının yanına gitti ve öğrenimini özel yollardan gerçekleştirdi. Farsça’yı babasından, Arapça’yı Muş müftüsü Emin Efendi’den Fransızca’yı da Aleksander Gregoryan adlı bir Ermeni’den öğrendi.
Süleyman Nazif, 1892’de babasını kaybettikten sonra Diyarbakır Valiliğinde Meclis-i Vilayet kâtipliği, yaptı; 1895 tarihli Diyarbakır Vilayet Salnamesi’ni hazırladı. Bir yanda da Diyarbakır Gazetesi’nde başyazarlık yaptı, vilayet matbaasını yönetti.
1896’da Diyarbakır’a Ermeni meselesini araştırmak için gelen Abdullah Paşa’nın takdirini kazandı ve Abdullah Paşa ile Musul’a gitti. 7 ay sonra tekrar Diyarbakır’a döndü; görevlerinden istifa ederek İstanbul’a gitti. II. Abdülhamit yönetimine karşı mücadele edebilmek için 1897’de Paris’e kaçtı. 8 ay kaldığı Paris’te Ahmet Rıza Bey’in çıkardığı Meşveret gazetesinde istibdat aleyhine yazılar yazdı ; “Malumu İ’lam” isimli risale ile “Namık Kemal” adlı risalesini “Abdullah Tahir” takma adıyla bastırdı.
Yurda dönüşünden sonra II. Abdülhamit aracılığıyla vilayet mektupçusu sıfatıyla Bursa’da ikamete memur edildi;1908’e kadar Bursa’da kaldı. Bu zamanda Mısır’da İmzasız Risaleler’i yayınlanmış, ve Servet-i Fünun dergisine de dedesinin ismi olan İbrahim Cehdî müstearı ile yazılar göndermişti. 1906’da ilk şiir kitabı “Gizli Figanlar”’ı imzasız olarak Mısır’da bastırdı. Ardından El Cezire Mektupları adlı eseri yayımlandı.
Süleyman Nazif, 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine İstanbul’a döndü; İttihat ve Terakki Partisi’ne üye oldu. Bir süre Ebuzziya Tevfik ile birlikte Tasvir-i Efkâr gazetesini çıkardı. Daha önce Paris’te paylaşımı yaptığıMalumu İ’lam isimli risaleyi yeniden bastırdı.
Yeni yönetim aracılığıyla Basra (1909), Kastamonu (1910), Trabzon (1911) valiliklerinde vazifelendirildi. 1912’de İstanbul’a gelerek Hak Gazetesi’ni çıkardı. 1913’te Musul ve 1914’te Bağdat valilikleri yaptı. Bağdat valisi iken Şıpka Kahramanı Süleyman Paşa’nın mezarını yaptırarak mezarının başında okunmak üzere bir hitabe hazırlamak istedi fakat bunu gerçekleştiremeyince bu arzusunu hitabeyi risale olarak “Süleyman Paşa” ismiyle bastırmak suretiyle gerçekleştirdi.
Süleyman Nazif, 1915’te devlet memurluğundan ayrılıp tüm zamanını yazarlığa ayırdı. Yazılarını 1917’’e “Batarya ile Ateş” adıyla bastırdı. Aynı yıl Türk askerinin Galiçya Cephesindeki kahramanlıklarını anlatan “Âsitân-ı Tarihte” paylaşımı yaptı.
Süleyman Nazif, 1918’de Cenap Şahabettin ile birlikte Hadisat Gazetesi’ni çıkardı. İstanbul’un işgalinden sonra Hadisat Gazetesi’nde işgalcileri uyararak halkın böyle bir işgali kaldıramayacağını dile getirdi. Vilayat-i Şarkiye Müdafaa- i Hukuk Cemiyeti ‘nin kurulmas›na öncülük etti. 23 Ocak 1920’de Darülfünun’da Türk dostu Pierre Loti’yi anmak üzere düzenlenmiş gibi gösterilen fakat Fransız kuvvetlerini protesto niteliği taşıyan toplantıda ünlü “Pierre Loti Hitabesi” ile dinleyicileri coşturdu. İstanbul’un işgalini sert dille eleştirdiği “Kara Bir Gün” başlıklı yazısı Hadisat’ta yayına girdiğinda büyük yankı uyandırdı. Yazısında İstanbul’a küstah bir Napolyon çalımıyla giren Fransız komutanını ayıplıyor, yeriyor, Paris’in de bir zamanlar Almanlar aracılığıyla böyle işgal edildiğini hatırlatıyor, onları alkışlarla karşılayan azınlıkları da yerden yere vuruyordu. Bu hareketleri sebebiyleİngilizler aracılığıyla Malta adasına sürüldü.
Süleyman Nazif, Malta’da 20 ay kadar kaldı. Oradayken “Çal Çoban Çal” adlı eseri basıldı (1921) “Darüssıla” adlı şiiri ününü iyice arttırdı. 1922’de İstanbul’a dönebildi.
Malta sürgünü dönüşünde milli duygulara hitap eden yazılar yazmaya sürdü. İstanbul Muallim Mektebi’nde verdiği “Namık Kemal” adlı konferansın metnini 1922’de aynı isimle bastırdı. Aynı yıl, mektuplar ve makalelerden bir araya gelen “Tarihin Yılan Hikâyesi” adlı eserinde son Osmanlı Padişahı Mehmet Vahdettin’e şiddetle hücum etti. Padişahların halkın elinden gasp etmek suretiyle sahip oldukları mallarla alakalı makalelerini de 1922’de “Çalınmış Ülke” adıyla kitaplaştırdı. Daha önce Yeni Tasvir-i Efkâr gazetesinde yayına giren “Nâsîrîddün Şâh ve Bâbîler” adlı eserini 1923’te yayımladı. Malta’da sürgündeki duygularını anlatan “Malta Geceleri” adlı üçüncü şiir kitabını 1924’te yayımladı. Cemiyet-i Akvam’daki İngiliz delegesinin Türkiye’deki Hıristiyan azınlığa yapılan muamelenin tespiti için bir heyet gönderilmesini istemesi ve bunun yanı sıra Fas’taki istiklâl savaşını bastırmak için Fransız, İtalyan ve İngiliz kuvvetlerinin birleşmesi üzerine Süleyman Nazif, bu husustaki makalelerini bir araya getirdiği “Hazret-i İsâ’ya Açık Mektup” adlı eserini 1924’te bastırdı. Bu, Hristiyanları İsa’ya şikayet eden bir şikayetname idi.
Ölümüne kadar yazdığı diğer eserler şunlardan oluşmaktadır: Mehmet Akif (1924, önceden Servet-i Fünûn’da çıkan beş makalesinden meydana gelir), Külliyât-ı Ziya Paşa (1924), İki Dost (Ziya Paşa ve Namık Kemal, 1925), Fuzûlî (1926), İmâna Tasallut-Şapka Meselesi (Fes yerine şapka giyilmesi hususunda İskilipli Atıf Hoca ile giriştiği polemik yazıları 1925), Kâfir Hakîkat (1926, Fas Mücahidi Abdulkerim’in esir düşmesi üzerine yazmıştır), Lübnan Kasrı’nın Sahibesi (1926, Fransız romancı Pierre Benoit’ten çeviri roman), Yıkılan Müessese (1927, İttihat ve Terakki ile ilgili yazdıkları).
Süleyman Nazif, 1927 yılı başında zatürreden öldü. Cenazesini kaldıracak malvarlığı dahi yer almıyordu. Cenaze giderleri, Türk Hava Dergisine yaptığı bir çok yazı yardımlarının yüklediği manevî bir borçla Türk Tayyare Cemiyeti aracılığıyla karşılandı. Cenaze, belediye cenaze arabasıyla Ayasofya Camii’ne getirildi. Namazı orada kılındıktan sonra Edirnekapı dışında toprağa verildi. Kabri İstanbul Belediyesi’nce yaptırıldı. Daha sonra vefat eden yakın dostu milli şair Mehmet Akif, hemen yanı başına defnedilmiştir.
Süleyman Nazif’in Bazı Eserleri
1908 Gizli Figanlar (Şiirler)
1917 Batarya ile Ateş
1918 Firakı Irak (Irak’tan Ayrılış, Şiirler)
1920 Fuzuli
1922 Tarihin Yılan Hikayesi
1922 Çal Çoban Çal
1924 Malta Geceleri
1924 Mehmet Akif
1924 Hz. İsa’ya Açık Mektup
1926 İki Dost
El-Cezire mektupları
Mâlum-u İlâm
Victor Hugo’nun Mektubu
Boş Herif
Süleyman Paşa
İki İttifakın Tarihçesi
Batarya İle Ateş
Asitanı Tarihte
Pierre Loti Hitabesi
Namık Kemal
Tarihin İsyan Hikayesi
Nasırüddin Şah ve Babiler
Mehmed Akif
Çalınmış Ülke
İmana Tasallût
Külliyat-ı Ziya Paşa
Kafir Hakikat
İki Dost
Fuzuli
Lübnan Kasrı’nın Sahibesi
Yıkılan Müessese
